TRH-4 Tarih Bilimine Yardımcı Bilimler

Beşeri bilimlerden her biri mutlaka insanlarla ilgili bir konuyu inceler; insanların faaliyetlerini ve bu faaliyetler sonucunda ortaya çıkan eserleri incelerken bir yandan da bu eserleri açıklamaya çalışır. Bu nedenle de aynı aynı konunun değişik yanlarını inceleyen bilim dallarının birbirlerinden yardım alması da doğal bir durum olarak görülmelidir.

 

Tarihi olayların siyasi, kültürel, toplumsal, ekonomik birçok yönü vardır. Bu sebepten ötürü de tarih bilimi, insan topluluklarının yaşayışlarını, kültürlerini ve birbirleriyle olan ilişkilerini incelerken çeşitli bilim dallarından da yardım almaktadır.

Bu bilim dalları;

1. Arkeoloji: 

 

Kazı bilimidir. Toprak veya su altında kalan medeniyetlera ait tarihi eserlerin gün ışığına çıkarılmasını ve incelenmesini sağlar. Özellikle, yazılı tarih öncesi dönemin aydınlatılmasında tarih bilimine büyük katkı sağlamaktadır. Bu sebeple de kültür tarihi açısından büyük bir önem taşır.

2.Coğrafya: 

 

Tarihi olayların meydana geldikleri yerlerin konumunu, yeryüzü şekillerini, yeraltı ve yerüstü zenginliklerini, iklimini inceleyerek tarihe yardımcı olmaktadır. 

 

Coğrafi faktörler, tarihin bütün evrelerinde insanların sosyal, siyasal, kültürel ve dinî yönden etkilemiş, buradan hareketle tarihi olayların da gelişmesine yön vermiştir. Coğrafi faktörler, yeni yaşam alanlarının seçilmesinde, toplumlar arasında savaşların yapılmasında, tarım, denizcilik, hayvancılık ve ticaret gibi ekonomik ilişkilerin kurulmasında yahut kurulamamasında önemli bir etken olmuştur. 

İnsan topluluklarının yaşam biçimleri ve kültürel yapıları incelenirken o topluluğun yaşadığı coğrafya tüm özellikleri ile bilinmelidir. Tarihçi, gerekli olan iklim, yüzey şekilleri, ulaşım, toprak yapısı ve su kaynaklarıyla ilgili bilgileri coğrafya (yer bilimi) biliminden alır. Özellikle ekonomik ve beşeri coğrafyanın tarih bilimine katkısı büyüktür.

3.Paleografya (Yazı Bilimi): 

 

Tarih araştırmalarında tek başına bir dili bilmek yeterli değildir. Araştırmasının yapıldığı dönemdeki yazının da bilinmesi gereklidir. Mısır tarihi için hiyerogliflerin, Mezopotamya tarihi için çivi yazısının, Orta Asya Türk tarihi için Göktürk, Uygur ve Çin yazılarının, Osmanlı, Arap ve İran medeniyetlerinin tarihlerinin araştırılmasında Arap yazısının, Avrupa medeniyetlerinini tarihi için de Latin alfabesinin bilinmesi icap etmektedir.

 

Paleografya işte bu konuda, yukarıda bahsedilen açıklama doğrultusunda yazının bulunmasından başlayarak günümüze kadar gelen yazıların incelenip değerlendirilmesi konusunda çalışmalar yaparak tarih bilimine yardımcı olmaktadır. Paleografya, özellikle Mezopotamya, Mısır ve Eski Anadolu Tarihini aydınlığa kavuşturmuştur.

4.Nümizmatik (Para Bilimi): 

 

Eski paraları inceleyen bir bilim dalıdır. Para, gerek ekonomik gerekse siyasal yönlerden tarihin incelenip açıklanmasında önemli bir metadır. Lidyalılardan başlayarak paranın gelişimi, paraya dayalı ticaretin gelişmesi, para-ekonomik yapı ilişkisi ve aynı zamanda dönemin sosyal yapısı konusunda para bilimi yaptığı araştırmalar ve ulaştığı sonuçlar sayesinde tarihe yardımcı olmaktadır.

5. Filoloji (Dil Bilimi):

 

Yaşayan dilleri inceleyerek, diller arasındaki akrabalıkları, kelime alışverişini, dillerin birbirlerine etkilerini araştıran bilim dalıdır. Tarih bilimine ulusların göçlerinin incelenmesi konusunda yardımcı olur.

6.Etnografya (Kültür Bilimi): 

 

Ulusal kültürleri inceleyerek tarih bilimine yardımcı olur.

7.Heraldik (Arma Bilimi): 

 

Tarihte kullanılan armaları inceleyen bir bilim dalıdır.

8.Epigrafya (Anıtlar Bilimi): 

 

Eski anıtları, mezarlardaki yazıları, cami, medrese, köprü gibi eski eserlerdeki kitabeleri inceler. Böylece eserleri yapan toplumun din ve inanışı, sosyal yaşayışı, siyasal ilişkileri öğrenilir. Orhun Yazıtları buna örnek gösterilebilir.

9. Kronoloji (Takvim Bilimi): 

 

Tarih olaylarının zaman içinde incelenebilmesi için, bir zaman ölçüsü ve zaman başlangıcına ihtiyaç vardır. Kronoloji, tarihi olayların gerçekleştikleri zaman aralığını tespit ederek, olayları oluş sırasına göre sıralamaktadır. Zamanı tespit edilemeyen olayların istenilen doğrultuda bir sıralaması da gerçekleşemeyecektir. Bu yönden tarih bilimine yardımcı olmaktadır.

 

Zamanın tayini için geçmişten günümüze çeşitli takvimler kullanılmıştır.

10. Sosyoloji (Toplum Bilimi): 

 

İnsan topluluklarının yaşayışlarını, kurdukları kurumları ve bu kurumların toplumsal hayata etkilerini inceleyerek tarihe yardımcı olur.

11. Diplomatik (Diplomasi): 

 

Devletler arasındaki siyasal ilişkileri araştıran bir bilim dalıdır.

12. Kimya (Karbon 14 Metodu): 

 

Her türlü maddenin "x ışınları" ile kesin olarak yaşını belirleyen bilimsel bir yöntemdir.

13. Antropoloji: 

 

İnsan ırklarını sınıflandırarak, ırkların gelişimini ve kültürlerini, yazının icadından önceki dönemlerden başlayarak günümüze kadar sürdürdüğü değişim ve gelişmelerini inceler. Antropoloji'ye en çok yardım Arkeoloji biliminden gelmektedir. Çünkü Antropoloji, Arkeoloji biliminin buluntuları ve malzemelerinden yararlanır.

 

Burada Antropoloji'nin iki inceleme alanı olduğu görülmektedir. Bunlar;

 

a) Fiziki: İnsan ırklarını inceler.

b) Sosyal: İnsan topluluklarının kültürel gelişimini inceler.

14. Jenoloji: 

 

Soy kütüğüdür. Devletleri yöneten aileleri inceler.

15. Sigilografi: 

 

Mühür bilimidir.

16. Onomastik (Toponomi): 

 

Yer adlarını inceler.

17. Antroponomi: 

 

Şahıs adlarını inceler.

18. Ekonomi: 

 

Üretim ilişkileri ve üretim araçlarının gelişimini irdeler.